Kể cả trong những môi trường ức chế nhất, chúng ta vẫn có hạt giống tự do hàm chứa trong quyền lực của mình: sự tự do lựa chọn cách thức diễn dịch tình huống và cách thức phản ứng.
Các nhà khắc kỷ cổ đại xem apatheia, dịch theo đúng nghĩa đen là không có đam mê, như một ý tưởng mấu chốt về cuộc sống. Nó là trạng thái tâm trí khi một người có thể quan sát bất cứ thứ gì xảy ra trong đời mà không phán xét – để nó xảy ra, thưởng ngoạn nó, thậm chí phản ứng với nó theo cách phù hợp, nhưng không bị nhấn chìm bởi nó.
Apatheia là khả năng giữ một khoảng cách nhất định giữa bất kỳ điều gì xảy ra trong cuộc sống và cách chúng ta phản ứng với nó, không để nó thấm sâu vào chúng ta. Khi chúng ta có thể bảo toàn một sự bình an trong tâm trí như vậy, không một bất ngờ bên ngoài nào có thể phá vỡ sự điềm tĩnh nội tại của chúng ta.
Dĩ nhiên, đặt được trạng thái tâm trí này không dễ chút nào. Đó là lý do các nhà khắc kỷ đưa ra cả một chương trình nhiều bài tập khác nhau để một người có thể chậm rãi định hình tâm trí của mình theo trạng thái apatheia.
Cuộc sống có những giới hạn của nó, thế nhưng chúng ta vẫn có quyền tự do lựa chọn cách phản ứng với các tình huống ức chế. Nếu hạnh phúc và cảm giác ý nghĩa của chúng ta phụ thuộc vào các tình huống bên ngoài, nó hẳn nhiên sẽ mong manh vì chúng ta không thể kiểm soát thế giới bên ngoài. Tai nạn xảy ra, mất đi người yêu thương, một mức độ bi kịch nhất định luôn tồn tại trong mọi cuộc đời. Thứ duy nhất ta còn chút quyền kiểm soát, thực ra, là phản ứng của chúng ta với thế giới bên ngoài ấy.
Vì vậy, con người luôn có thể trải nghiệm một mức tự do nhất định kể cả trong các tình huống ức chế nhất, nhưng để đạt mức tự giải phóng khỏi hoàn cảnh bên ngoài như vậy đòi hỏi một trạng thái tâm trí chỉ có thể được xây dựng bằng những nỗ lực thực thụ.
(trích sách A wonderful life – Đi tìm ý nghĩa cuộc sống)
Leave a Reply